Transport multimodalny – alternatywny sposób przewozu ładunków
Transport multimodalny
Transport multimodalny to jeden z elementów złożonego procesu transportowego rzeczy, w którym ładunki przemieszcza się przy pomocy różnych gałęzi transportu. Jest on najczęściej stosowanym rozwiązaniem w międzynarodowych przewozach jednostek ładunkowych w relacji door to door. Głównymi korzyściami dla zleceniodawcy korzystającego z tego rodzaju przewozów są minimalizacja kosztów transportu, minimalizacja czasu transportu oraz usprawnienie realizacji zleceń i to przy zawarciu tylko jednej umowy o przewóz. Nie dziwi zatem fakt, że transport multimodalny stał się w ostatnich latach ważną częścią sektora transportowego. Także w Polsce istnieją dobre perspektywy dla rozwoju tej gałęzi gospodarki a sprawny system transportu multimodalnego nabiera coraz większego znaczenia.
Na czym dokładnie polega transport multimodalny, jakie są jego rodzaje i jakie niesie ze sobą zalety?
Początki multimodalu
Gwałtowny wzrost międzynarodowej wymiany towarowej, który miał miejsce w XX wieku, uświadomił uczestnikom obrotu handlowego potrzebę efektywnego wykorzystania różnych środków transportowych. Do tego rosnąca konkurencja wśród firm przewozowych, zwiększające się stale zatłoczenie dróg i przejść granicznych oraz rosnące zanieczyszczenie środowiska zmusiły niejako załadowców i operatorów do poszukiwania alternatywnych sposobów przewozu ładunków. O rozwoju przewozów multimodalnych na świecie zdecydowało przede wszystkim zastosowanie w latach 60-tych na szeroką skalę kontenerów we wszystkich gałęziach transportu. Konteneryzowanie ładunków było niezbędne, gdyż nieustannie rosła masa towarów będących przedmiotem handlu zagranicznego. Punkty przeładunkowe (zwłaszcza porty morskie) zaczęły odczuwać poważne trudności w zakresie szybkiego i sprawnego przeładunku. Aby ograniczyć ogromną ilość małych, drobnych partii frachtów, wymagających kosztochłonnych i czasochłonnych manipulacji przeładunkowo-składowych, wymyślono koncepcję tworzenia z nich dużych jednostek ładunkowych i umieszczania ich w dużym metalowym pojemniku. Rewolucja kontenerowa równie szybko zaczęła rozwijać się także w transporcie lądowym i dała początek nowej formie organizacyjnej przemieszczania towarów.
W Polsce jeszcze do niedawna gro właścicieli firm transportowych i logistycznych nie wyobrażało sobie innego sposobu przewożenia ładunków niż transport drogowy. Jednak niekorzystna sytuacja na rynku (przede wszystkim utrudnienia w transporcie międzynarodowym np. płaca minimalna, problemy legislacyjne i brak kierowców) powodują, że coraz więcej przedsiębiorstw decyduje się na nowoczesne rozwiązanie, jakim jest właśnie transport multimodalny. Dodatkowo Polska ze względu na swoje centralne położenie w Europie jest znakomitym miejscem przerzutowym i dlatego inwestorzy zagraniczni coraz chętniej poszukują firm zdolnych do zorganizowania przewozów multimodalnych.
Na czym dokładnie polega transport mulimodalny?
Zgodnie z Konwencją o międzynarodowym transporcie multimodalnym towarów transport multimodalny oznacza przewóz zunifikowanych jednostek ładunkowych (kontenery, nadwozia wymienne, naczepy siodłowe dostosowane do przeładunku pionowego) przy użyciu co najmniej dwóch różnych gałęzi transportu (wagon kolejowy, statek morski lub śródlądowy, samochód ciężarowy), na podstawie umowy o przewóz multimodalny, z miejsca położonego w jednym kraju, gdzie towar przejął w pieczę operator transportu multimodalnego, do oznaczonego miejsca przeznaczenia położonego w innym kraju, na podstawie jednego dokumentu przewozowego.
Tak więc aby zaistniał transport multimodalny muszą zostać spełnione cztery podstawowe elementy:
- konieczność użycia środków transportowych, pochodzących z co najmniej dwóch różnych gałęzi transportu;
- konieczność wystąpienia tylko jednej umowy o przewóz multimodalny;
- konieczność zaangażowania tylko jednego organizatora odpowiedzialnego za przebieg dostawy towaru i posługującego się dokumentem przewozowym obejmującym całą trasę dostawy;
- konieczność zjednostkowania ładunku.
Kierowaniem złożonym procesem transportu multimodalnego zajmuje się Operator Transportu Multimodalnego (MTO). Osoba ta we własnym imieniu zajmuje się organizacją, zarządzaniem, wystawianiem dokumentów na cały transport multimodalny, a niekiedy również realizowaniem kompleksowych procesów transportowych. MTO ponosi całkowitą odpowiedzialność za ładunek od chwili przejęcia go, aż do chwili wydania uprawnionej osobie. Załadowca w ten sposób zostaje uwolniony od problemów związanych z organizacją transportu a sama aranżacja przewozów staje się dużo bardziej efektywna.
Transport multimodalny można podzielić ze względu na: zasięg (lądowo-morski i lądowy), rodzaj użytych jednostek ładunkowych (kontenerowy, pojemnikowy, naczepowy i typu „double stack”), charakter użytych środków transportowych (szynowo-drogowy, szynowo-morski, drogowo-morski i drogowo-lotniczy), liczbę dysponentów-właścicieli środków transportowych (jednopodmiotowy i wielopodmiotowy), charakter operatora (bezpośredni i pośredni) oraz sposób ustalania cen i odpowiedzialności (odcinkowy i jednolity).
Inne rodzaje transportu
Obok transportu multimodalnego wyróżnia się także transport intermodalny, transport kombinowany oraz transport łamany.
Transport intermodalny to przewóz ładunków w jednej jednostce ładunkowej (np. kontener) bez przeładunku samych towarów w zmieniających się gałęziach transportu na całej trasie od nadawcy do odbiorcy. Jeśli towar rozpoczął podróż w kontenerze, w tym samym kontenerze musi odbyć resztę przewozu.
Transport kombinowany to przewóz ładunków, w którym jednostka ładunkowa w przeważającej części trasy transportowana jest między punktami przeładunkowymi przez żeglugę śródlądową, morską lub kolej, ale jej dowóz od nadawcy i odwóz do odbiorcy wykonywany jest przez transport samochodowy (wykorzystywana jest tylko jedna jednostka ładunkowa).
Transport łamany to przewóz towarów przez co najmniej dwa różne środki transportowe pochodzące z tej samej gałęzi transportu.
Przewozy kontenerowe
Przewozy kontenerowe ze względu na rodzaj opakowania ładunku są dominującym rodzajem przewozów multimodalnych. Kontenery, ze względu na swe wymiary i właściwości konstrukcyjne, wymagają odpowiednio przystosowanych do ich przewozu środków transportowych, zapewniających szybki załadunek i wyładunek oraz bezpieczny ich przewóz.
W transporcie morskim do przewozów kontenerów służą:
- kontenerowce – ich załadunek odbywa się systemem pionowym lo-lo, najczęściej używane są na liniach transkontynentalnych i w żegludze kabotażowej;
- semikontenerowce – statki do przewozu towarów w postaci standardowej lub kontenerów obsługujące kierunki o słabszym strumieniu potoków skonteneryzowanej masy ładunkowej;
- rorowce – statki do przewozów ładunków tocznych o poziomym systemie przeładunkowym ro-ro, znaczną część przewożonych przez nie ładunków stanowią kontenery.
W transporcie śródlądowym do przewozów kontenerów wykorzystuje się barki. Typowa barka może zabrać jednorazowo od 50 do 60 TEU (jednostka pojemności równoważna objętości kontenera o długości 20 stóp). W Polsce z racji degradacji szlaków wodnych, ta gałąź właściwie nie istnieje.
W transporcie kolejowym do przewozów kontenerów służą specjalne wagony kontenerowe o stalowej konstrukcji ramowej, które nie mają podłogi, ścian bocznych ani dachu oraz wagony-platformy.
W transporcie samochodowym transport kontenerów po drogach odbywa się samochodami ciężarowymi; zazwyczaj składającymi się z dwóch części – ciągnika siodłowego i naczepy kontenerowej. Naczepa tego typu jest specjalną, stalową konstrukcją ramową, składającą się z dwóch dźwigarów podłużnych i dwóch lub trzech poprzecznych, umieszczoną na trzech osiach. Przepisy międzynarodowe dopuszczają maksymalną ładowność pojazdów drogowych do 2 TEU.
Przewozy szynowo-drogowe
Przewozy szynowo-drogowe zwane także „Piggyback” to przewozy, w których na głównym odcinku przewozowym samochód ciężarowy z przyczepą lub bez, ciągnik z naczepą, sama naczepa, nadwozie wymienne wraz z umieszczonym w nim ładunkiem, korzysta z usługi przewozowej transportu kolejowego. Przewozy szynowo-drogowe mają charakter międzynarodowy, są bardzo ekonomiczne i ekologiczne (zwiększenie udziału w przewozach przyjaznego dla środowiska transportu kolejowego). W przewozach Piggyback wyróżnia się trzy podstawowe techniki dokonywania przewozów:
- przewóz wagonami samochodów ciężarowych jednoczłonowych, samochodów ciężarowych z przyczepami (tzw. pociągów drogowych) oraz ciągników z naczepami;
- przewóz wagonami samych naczep siodłowych;
- przewóz wagonami pojemników wymiennych (skrzynia ładunkowa bez podwozia).
W przewozach szynowo-drogowych rolę MTO pełni przewoźnik samochodowy lub kolejowy.
Przewozy lądowo-morskie
Przewozy środków transportu lądowego (naczep, ciągników z naczepami, samochodów ciężarowych, wagonów kolejowych) promami morskimi są trzecim rodzajem spośród najpopularniejszych rodzajów przewozów multimodalnych. Przewozy te odbywają się za pomocą promów: samochodowych, pasażersko- samochodowych, kolejowych oraz pasażersko-samochodowo-kolejowych. Promami przewozi się również kontenery i pojemniki wymienne. Podstawową zaletą tego rodzaju przewozów jest skrócenie do niezbędnego minimum czasu operacji portowych potrzebnych na załadunek i wyładunek. W tym rodzaju przewozów nie istnieje jednak możliwość piętrzenia jednostek ładunkowych.
W kontenerowych przewozach lądowo-morskich w roli operatorów występują sami armatorzy.
Konosament transportu multimodalnego FBL
Jednym z najważniejszych dokumentów stosowanych w transporcie multimodalnym jest zbywalny konosament transportu multimodalnego FIATA (FBL, czyli Negotiable FIATA Multimodal Transport Bill of Lading). Dokument FBL umożliwia spedytorowi na występowanie w roli przewoźnika morskiego w przewozach relacji port-port oraz w roli operatora multimodalnego. Warunki konosamentu przewidują, że spedytor odpowiada za przeprowadzenie transportu, za szkody i utratę powierzonego mu ładunku oraz za przewoźników i osoby trzecie, które zaangażował do całego przebiegu transportu multimodalnego.
Podsumowując
Transport multimodalny łączy wiele gałęzi transportu w jeden łańcuch transportowy, przebiegający na podstawie jednej umowy. Transport multimodalny wiąże się ze świadczeniem wielu usług kompleksowych, przejęciem szerokiego wachlarza funkcji związanych z organizacją, koordynacją, realizacją i zarządzaniem procesami transportowymi a także przejęciem na siebie odpowiedzialności za poszczególnych przewoźników przez operatora transportu multimodalnego. Transport multimodalny pozwala na zmniejszenie czasu oraz kosztów transportu a także uproszczenie procedur związanych z przemieszczeniem towarów.